Make a Submission
No. XLV/1 (2023)
Articles

Denial and distortion of historical facts as a legal problem

Denial and distortion of historical facts as a legal problem

PDF (Język Polski)
  • Aleksandra Gliszczyńska-Grabias
Aleksandra Gliszczyńska-Grabias
Instytut Nauk Prawnych PAN
DOI: https://doi.org/10.7420/AK2023.08

Published 2023-11-27

Keywords

  • negationism,
  • distortion of historical facts,
  • genocide,
  • totalitarian regimes,
  • memory laws

How to Cite

Gliszczyńska-Grabias, A. (2023). Denial and distortion of historical facts as a legal problem: Denial and distortion of historical facts as a legal problem. Archives of Criminology, (XLV/1), 177–210. https://doi.org/10.7420/AK2023.08
Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

Crossref
Scopus
Google Scholar
Europe PMC

Abstract

The current complex reality is characterised by a multiplicity of competing and sometimes contradictory narratives regarding the history and memory of past events, including former crimes. It is accompanied by the dissemination – sometimes on a global scale – of deliberate falsehoods regarding historical facts. The review-type presentation of the response to the challenges emerging in this area in the European legal space is the subject of this article. In particular, it addresses the legal response to the denial of crimes of genocide and the increasingly frequent phenomenon of distorting historical facts, which is much more complex than the mere negation of historical truth. The article claims that so far, the European system has not found fully satisfactory legal responses to these problems.

PDF (Język Polski)

References

  1. Appleton J., Nora P. i Salvatori O. (2013). Freedom for History? The Case Against Memory Laws, Freespeechdebate.com. Dostęp online: http://freespeechdebate.com/discuss/freedom-for-history-the-case-against-memory-laws/ [25.05.2023].
  2. Baets A. de (2018). ‘Laws governing historiansʼ expressionʼ. W B. Bevernage i N. Wouters (red.) The Palgrave Handbook of State-Sponsored History After 1945. London: Palgrave Macmillan, s. 39–67. https://doi.org/10.1057/978-1-349-95306-6_2
  3. Bankier D. i Michman D. (red.) (2010). Holocaust and Justice: Representation and Historiography of the Holocaust in Post-War Trials. Jerusalem: Yad Vashem. New York: Berghahn Books.
  4. Bartov O. (2008). ‘Eastern Europe as the site of genocide’. Journal of Modern History 80(3), s. 557–593. https://doi.org/10.1086/589591
  5. Belavusau U. (2016). ‘Perinçek v. Switzerland (Eur. Ct. H.R.)’. International Legal Materials 55(4), s. 627–719. https://doi.org/10.1017/S0020782900004228
  6. Belavusau U. (2022). ‘Rule of law and constitutionalisation of memory politics in Hungary and Russia’. W M. Belov (red.) Constitutionalism in a State of Flux. Abingdon, New York: Routledge, s. 87–107. https://doi.org/10.4324/9781003349501-7
  7. Belavusau U., Gliszczyńska-Grabias A. i Mälksoo M. (2021). ‘Memory laws and memory wars in Poland, Russia and Ukraine’. Jahrbuch des öffentlichen Rechts der Gegenwart 69(1), s. 95–116. https://doi.org/10.1628/joer-2021-0005
  8. Bell M. (2009). Racism and Equality in the European Union. Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199297849.001.0001
  9. Bilali R., Iqbal R. i Freel S. (2019). ‘Understanding and counteracting genocide denial’. W L.S. Newman (red.) Confronting Humanity at its Worst: Social Psychological Perspectives on Genocide. New York: Oxford University Press, s. 284–311. https://doi.org/10.1093/oso/9780190685942.003.0011
  10. Bonnet przeciwko Francji, skarga nr 35364/19, decyzja ETPCz z dnia 25 stycznia 2022 r. [Bonnet v. France, Application no. 35364/19, ECtHR decision of 25 January 2022].
  11. Bracka J. (2017). ‘From banning Nakba to bridging narratives: The collective memory of 1948 and transitional justice for Israelis and Palestinians’. W U. Belavusau i A. Gliszczyńska-Grabias (red.) Law and Memory. Towards Legal Governance of History. Cambridge: Cambridge University Press, s. 348–373. https://doi.org/10.1017/9781316986172.018
  12. Brunner L. (2016). ‘The liability of an online intermediary for third party content: The watchdog becomes the Monitor: Intermediary liability after Delfi v Estonia’. Human Rights Law Review 16(1), s. 163–174. https://doi.org/10.1093/hrlr/ngv048
  13. Cherviatsova A. (2020). ‘Memory as a battlefield: European memorial laws and freedom of speechʼ. International Journal of Human Rights 25(4), s. 675–694. https://doi.org/10.1080/13642987.2020.1791826
  14. Cichocki M. (2005). Władza i pamięć: o politycznej funkcji historii [Power and memory: The political function of history]. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.
  15. Decyzja ramowa Rady 2008/913/WSiSW z dnia 28 listopada 2008 r. w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i ksenofobii za pomocą środków prawnokarnych. Dz.Urz. UE L 328 z 6.12.2008, s. 55–58 [Council Framework Decision 2008/913/JHA of 28 November 2008 on combating certain forms and expressions of racism and xenophobia by means of criminal law. Official Journal of the European Union L 328, 6.12.2008, pp. 55–58].
  16. Domańska M. (2022). ‘The myth of the Great Patriotic War and Russia’s foreign policy’. W A. Legucka i R. Kupiecki (red.) Disinformation, Narratives and Memory Politics in Russia and Belarus. London: Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003281597-8
  17. Draft Law amending Article 170(2) of the Criminal Code of The Republic of Lithuania (2021), E-seimas.lrs.lt. Dostęp online: https://e-seimas.lrs.lt/portal/legalAct/lt/TAP/af6ff77098a111ec9e62f960e3ee1cb6 [17.10.2023].
  18. European Parliamentary Research Service [EPRS] (2021). Holocaust Denial in Criminal Law. Legal Frameworks in Selected EU Member States, Europarl.europa.eu. Dostęp online: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2021/698043/EPRS_BRI(2021)698043_EN.pdf [25.05.2023].
  19. Faurisson przeciwko Francji, skarga nr 550/1993, decyzja Komitetu z dnia 19 lipca 1995 r. [Faurisson v. France, Application no. 550/1993, Committee decision of 19 July 1995].
  20. Fish E. (2021). ‘Memory laws as a misuse of legislation’. Israel Law Review 54(3), s. 324–339. https://doi.org/10.1017/S0021223721000200
  21. Fish S. (2014). ‘Academic freedom, the first amendment, and Holocaust denial’. W S. Fish (red.) Versions of Academic Freedom: From Professionalism to Revolution. Chicago: University of Chicago Press, s. 137–150.
  22. Fleischer H. (2012). ‘Les Fleurs du Mal, the need to confront Holocaust distortion’. W H. van der Wilt, J. Vervliet, G. Sluiter i J. Houwink ten Cate (red.) The Genocide Convention. The Legacy of 60 Years. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers, s. 159–170. https://doi.org/10.1163/9789004221314_013
  23. Fleming M. (2022). In the Shadow of the Holocaust. Poland, the United Nations War Crimes Commission, and the Search for Justice. Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/9781009106719
  24. Fronza E. (2018). Memory and Punishment: Historical Denialism, Free Speech and the Limits of Criminal Law. The Hague: Asser Press. https://doi.org/10.1007/978-94-6265-234-7
  25. Garaudy przeciwko Francji, skarga nr 64496/17, decyzja ETPCz o niedopuszczalności z dnia 7 lipca 2003 r. [Garaudy v. France, Application no. 64496/17, ECtHR decision on inadmissibility of 7 July 2003].
  26. Garibian S. (2016). ‘On the breaking of consensus: The Perinçek Case, the Armenian genocide and international criminal law’. W J. Willems, H. Nelsen i R. Moerland (red.) Denialism and Human Rights. Cambridge: Intersentia, s. 235–250.
  27. Gascón Barberá M. (2023). Bucharest City Council Rejects Plan to Remove Bust of Pro-Nazi Minister, Timesofisrael.com. Dostęp online: https://www.timesofisrael.com/bucharest-city-council-rejects-plan-to-remove-bust-of-pro-nazi-minister/ [25.05.2023].
  28. Gerstenfeld M. (2007). ‘The multiple distortions of Holocaust memory’. Jewish Political Studies Review 19(3–4), s. 35–55.
  29. Gliszczyńska-Grabias A. (2013). ‘Penalizing Holocaust denial: A view from Europe’. W Ch. A. Small (red.) Global Antisemitism: A Crisis of Modernity. Leiden, Boston: Brill, s. 237–256. https://doi.org/10.1163/9789004265561_023
  30. Gliszczyńska-Grabias A. (2014). Przeciwdziałanie antysemityzmowi. Instrumenty prawa międzynarodowego [Counteracting anti-Semitism. Tools of international law]. Warszawa: Wolters Kluwer.
  31. Gliszczyńska-Grabias A. (2016). ‘Stalinism and Communism equals or versus Nazism? Central and Eastern European unwholesome legacy in ECtHR’. East European Politics and Societies 30(1), s. 74–96. https://doi.org/10.1177/0888325415570966
  32. Gliszczyńska-Grabias A. (2019). ‘Deployments of memory with the tools of law – the case of Poland’. Review of Central and East European Law 44(4), s. 464–492. https://doi.org/10.1163/15730352-04404002
  33. Goldschläger A. (2012). ‘The trials of Ernst Zündel’. W R. S. Wistrich (red.) Holocaust denial: The Politics of Perfidy. Berlin, Boston: De Gruyter, s. 109–136. https://doi.org/10.1515/9783110288216.109
  34. Heinze E. (2018). ‘Theorizing law and historical memory: Denialism and the pre-conditions of human rights’. Journal of Comparative Law 43(13), s. 43–60.
  35. Hennebel L. i Hochman T. (red.) (2011). Genocide Denial and the Law. Oxford: Oxford University Press.
  36. Hoffmann T. (2020). ‘Penalizacja negacjonizmu w węgierskim prawie karnym. Teoria i praktyka’ [The punishment of negationism in Hungarian criminal law – theory and practice]. W P. Grzebyk (red.) Odpowiedzialność za negowanie zbrodni międzynarodowych [Responsibility for negation of international crimes]. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, s. 201–212.
  37. Isiksel T. (2016). ‘European exceptionalism and the EU’s accession to the ECHR’. European Journal of International Law 27(3), s. 565–589. https://doi.org/10.1093/ejil/chw030
  38. Janowiec i inni przeciwko Rosji, skargi nr 55508/07 i 29520/09, wyrok ETPCz (Wielka Izba) z dnia 21 października 2013 r. [Janowiec and Others v. Russia, Application nos. 55508/07 and 29520/09, ECtHR (Grand Chamber) judgment of 21 October 2013].
  39. Kamiński I.C. (2010). Ograniczenia swobody wypowiedzi dopuszczalne w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Analiza krytyczna [Restrictions on freedom of expression permitted under the European Convention on Human Rights. A critical analysis]. Warszawa: Wolters Kluwer.
  40. Komisja Europejska [KKE] (2021). Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady. Bardziej inkluzywna i bezpieczna Europa: rozszerzenie wykazu przestępstw UE o nawoływanie do nienawiści i przestępstwa z nienawiści [Communication from the Commission to the European Parliament and the Council. A more inclusive and protective Europe: Extending the list of EU crimes to hate speech and hate crime], Eur-lex.europa.eu. Dostęp online: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52021DC0777 [25.05.2023].
  41. Kończal K. (2022). ‘Politics of innocence: Holocaust memory in Poland’. Journal of Genocide Research 24(2), s. 250–263. https://doi.org/10.1080/14623528.2021.1968147.
  42. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 [The Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, done at Rome on 4 November 1950. Journal of Laws of 1993 No. 61, item 284].
  43. Kulka O.D. (2014). Pejzaże metropolii śmierci [Landscapes of the metropolis of death]. Wołowiec: Czarne.
  44. Lasson K. (1997). ‘Holocaust denial and the first amendment: The quest for truth in a free society’. George Manson Law Review 6(1), s. 35–86.
  45. Lipstadt D. E. (1994). Denying The Holocaust: The Growing Assault on Truth and Memory. New York: The Free Press.
  46. Lobba P. (2015). ‘Holocaust denial before the European Court of Human Rights: Evolution of an exceptional regime’. European Journal of International Law 26(1), s. 237–253. https://doi.org/10.1093/ejil/chv003
  47. Lobba P. (2017). ‘From introduction to implementation: First steps of the EU Framework Decision 2008/913/JHA against racism and xenophobia’. W P. Behrens, O. Jensen i N. Terry (red.) Holocaust and Genocide Denial a Contextual Perspective. Abingdon, New York: Routledge, s. 189–210.
  48. Löytömäki S. (2013). ‘The law and collective memory of colonialism: France and the case of ‘Belated’ transitional justice’. International Journal of Transitional Justice 7(2), s. 205–223. https://doi.org/10.1093/ijtj/ijt005
  49. MʼBala MʼBala przeciwko Francji, skarga nr 25239/13, decyzja ETPCz o niedopuszczalności z dnia 20 października 2013 r. [MʼBala MʼBala v. France, Application no. 25239/13, ECtHR decision on inadmissibility of 20 October 2013].
  50. Meijen J. i Vermeersch P. (2023). ‘Populist memory politics and the performance of victimhood: Analysing the political exploitation of historical injustice in Central Europe’. Government and Opposition, s. 1–19. https://doi.org/10.1017/gov.2023.10
  51. Meinich T. (2020). ‘EU accession to the European Convention on Human Rights – challenges in the negotiations’. The International Journal of Human Rights 24(7), s. 993–997. https://doi.org/10.1080/13642987.2019.1596893
  52. Memišević E. (2015). ‘Battling the eighth stage: Incrimination of genocide denial in Bosnia and Herzegovina’. Journal of Muslim Minority Affairs 35(3), s. 380–400. https://doi.org/10.1080/13602004.2015.1073960
  53. Mercan i inni przeciwko Szwajcarii, skarga nr 18411/11, wyrok ETPCz z dnia 28 listopada 2017 r. [Mercan and Others v. Switzerland, Application no. 18411/11, ECtHR judgment of 28 November 2017].
  54. Mężykowska A. (2020). ‘Skargi dotyczące zniekształcania historii – ochrona dóbr osobistych pokrzywdzonych w przestępstwach negacjonizmu w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka’ [History distortion cases – protection of personal rights of victims of denied crimes in the jurisprudence of the European Court of Human Rights]. W P. Grzebyk (red.) Odpowiedzialność za negowanie zbrodni międzynarodowych [Responsibility for negation of international crimes]. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, s. 89–101.
  55. Międzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej, otwarta do podpisu w Nowym Jorku dnia 7 marca 1966 r. [Konwencja CERD]. Dz.U. z 1969 r. Nr 25, poz. 187 [International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination, opened for signature at New York on 7 March 1966. Journal of Laws of 1969 No. 25, item 187].
  56. Mulaj K. (red.) (2021). Postgenocide: Interdisciplinary Reflections on the Effects of Genocide. Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oso/9780192895189.001.0001
  57. Neumayer L. (2017). ‘Advocating for the cause of the “victims of Communism” in the European political space: Memory entrepreneurs in interstitial fields’. Nationalities Papers 45(6), s. 992–1012. https://doi.org/10.1080/00905992.2017.1364230
  58. Nuzov I. (2017). ‘The dynamics of collective memory in the Ukraine crisis: A transitional justice perspective’. International Journal of Transitional Justice 11(1), s. 132–153. https://doi.org/10.1093/ijtj/ijw025
  59. OʼBrien M. (2023). From Discrimination to Death. Genocide Process Through a Human Rights Lens. Abingdon, New York: Routledge.
  60. OʼConnell R. (2020). ‘Freedom of expression’. W R. O'Connell (red.) Law, Democracy and the European Court of Human Rights. Cambridge: Cambridge University Press, s. 84–119. doi:10.1017/9781139547246.007
  61. Orzeczenie Węgierskiego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 czerwca 2013 r., nr 16/2013 [Orzeczenie WTK] [Ruling of the Hungarian Constitutional Court of 20 June 2013, No. 16/2013].
  62. Pałka K. (2020). ‘Co to znaczy „zaprzeczac zbrodniom”? Uwagi na tle wykładni językowej w prawie polskim i zagranicznym w perspektywie prawnoporównawczej’ [What does it mean to “deny crimes”? Comments on the background of language interpretation in Polish and foreign law in a comparative perspective]. Konteksty Społeczne 8(1), s. 92–104. http://doi.org/10.17951/ks.2020.8.1.92-104
  63. Pastörs przeciwko Niemcom, skarga nr 55225/14, wyrok ETPCz o niedopuszczalności z dnia 3 października 2019 r. [Pastörs v. Germany, Application no. 55225/14, ECtHR judgment of inadmissibility of 3 October 2019].
  64. Pech L. (2011). ‘The Law of Holocaust Denial in Europe’. W L. Hennebel i T. Hochmann (red.) Genocide Denials and the Law. Oxford: Oxford University Press, s. 185–234. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199738922.003.0007
  65. Perinçek przeciwko Szwajcarii, skarga nr 27510/08, wyrok ETPCz (Wielka Izba) z dnia 15 października 2015 r. [Perinçek v. Switzerland, Application no. 27510/08, ECtHR (Grand Chamber) judgment of 15 October 2015].
  66. Perinçek przeciwko Szwajcarii, skarga nr 27510/08, wyrok ETPCz z dnia 13 grudnia 2013 r. [Perinçek v. Switzerland, Application no. 27510/08, ECtHR judgment of 13 December 2013].
  67. Pető A. (2021). ‘The illiberal memory politics in Hungary’. Journal of Genocide Research 23(4), s. 501–515. https://doi.org/10.1080/14623528.2021.1968150
  68. Petrović V. (2008). ‘From revisionism to “revisionism”. Legal limits to historical interpretation’. W M. Kopeček (red.) Past in the Making. Historical Revisionism in Central Europe after 1989. Budapest: Central European University Press, s. 17–38.
  69. Pettai E.-C. (2022). ‘Protecting memory or criminalizing dissent? Memory laws in Lithuania and Latvia’. W E. Barkan i A. Lang (red.) Memory Laws: Criminalizing Historical Narratives. Cham: Palgrave Macmillan, s. 167–193.
  70. Projekt ustawy o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, ustawy o grobach i cmentarzach wojennych, ustawy o muzeach, ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary oraz ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej (2016). Druk nr 806, s. 3. [The Draft of the Act of amending the Act on the Institute of National Remembrance – Commission for Investigating Crimes Against the Polish Nation, the Act on Military Graves and Cemeteries, the Act on Museums and the Act on Corporate Liability for Proscribed Punishable Conduct and the Act on the prohibition of promoting communism or another totalitarian system by the names of public buildings, facilities and devices (2016). Print no 806, p. 3].
  71. Protokół Dodatkowy do Konwencji o cyberprzestępczości dotyczący kryminalizacji działań o charakterze rasistowskim i ksenofobicznym popełnianych przy użyciu systemów komputerowych, sporządzony w Strasburgu dnia 28 stycznia 2003 r., CETS No. 189 [Additional Protocol to the Convention on Cybercrime, concerning the criminalisation of acts of a racist and xenophobic nature committed through computer systems, done at Strasbourg on 28 January 2003, ETS No. 189].
  72. Putin V. (2021). On the Historical Unity of Russians and Ukrainians, En.kremlin.ru. Dostęp online: http://en.kremlin.ru/events/president/news/66181 [25.05.2023].
  73. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 kwietnia 2015 r. w sprawie setnej rocznicy ludobójstwa Ormian (2015/2590(RSP)) [European Parliament resolution of 15 April 2015 on the centenary of the Armenian Genocide (2015/2590(RSP))].
  74. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 19 września 2019 r. w sprawie znaczenia europejskiej pamięci historycznej dla przyszłości Europy (2019/2819(RSP)) [European Parliament resolution of 19 September 2019 on the importance of European remembrance for the future of Europe (2019/2819(RSP))].
  75. Rousso H. (1994). The Vichy Syndrome. History and Memory in France since 1944. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
  76. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2065 z dnia 19 października 2022 r. w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych oraz zmiany dyrektywy 2000/31/WE (akt o usługach cyfrowych) PE/30/2022/REV/1. Dz.Urz. UE L 277 z 27.10.2022, s. 1–102 [Regulation (EU) 2022/2065 of the European Parliament and of the Council of 19 October 2022 on a Single Market For Digital Services and amending Directive 2000/31/EC (Digital Services Act) PE/30/2022/REV/1. Official Journal of the European Union L 277, 27.10.2022, pp. 1–102].
  77. Sagatienė D. (2022). ‘The transformation of Lithuanian memories of Soviet crimes to genocide recognition’. International Journal of Transitional Justice 16(3), s. 396–405. https://doi.org/10.1093/ijtj/ijac022
  78. Schafir M. (2002). ‘Between denial and “comparative trivialization”: Holocaust negationism in post-communist East Central Europe’. Analysis of Current Trends in Antisemitism 19, s. 1–77.
  79. Shafir M. (2020). ‘Four pitfalls West and East: Universalization, double genocide, obfuscation and competitive martyrdom as new forms of Holocaust negation’. Revista de Istorie a Evreilor din Romania 4–5, s. 443–475.
  80. Sierp A. (2014). History, Memory, and Trans-European Identity. Unifying Divisions. New York, Abingdon: Routledge.
  81. Sierp A. (2023). ‘Europeanising memory: The European Unionʼs politics of memory’. W M. Mälksoo (red.) Handbook on the Politics of Memory. Cheltenham: Edward Elgar, s. 81–94. https://doi.org/10.4337/9781800372535.00012
  82. Sindbæk Andersen T. i Törnquist-Plewa B. (2016). Disputed Memory: Emotions and Memory Politics in Central, Eastern and South-Eastern Europe. Berlin, Boston: De Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110453539
  83. Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczące wykonania decyzji ramowej Rady 2008/913/WSiSW w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i ksenofobii za pomocą środków prawnokarnych COM/2014/027 final [SKE] (2014), Eur-lex.europa.eu Dostęp online: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A52014DC0027 [25.05.2023].
  84. Stanton H.G. (2016). The Ten Stages of Genocide, Genocidewatch.net. Dostęp online: http://genocidewatch.net/genocide-2/8-stages-of-genocide/ [25.05.2023].
  85. Steuer M. (2017). ‘The (non)political taboo: Why democracies ban Holocaust denial’. Sociológia 49(6), s. 673–693.
  86. Subotic J. (2018). ‘Political memory, ontological security, and Holocaust remembrance in post-communist Europe’. European Security 27(3), s. 296–313. https://doi.org/10.1080/09662839.2018.1497980
  87. The Simon Wiesenthal Center [Wiesenthal] (2020), Wiesenthal.com. Dostęp online: https://www.wiesenthal.com/about/news/wiesenthal-center-slams-13.html [25.05.2023].
  88. Tondera M. (2019). ‘Dwa modele ochrony pamięci o Holokauście – rekonstrukcja normatywnego rdzenia sporu o sprawstwo’ [Two models of Holocaust memory protection – reconstructing the normative core of the perpetration dispute]. W A. Radwan i M. Berent (red.) Prawda historyczna a odpowiedzialność prawna za jej negowanie lub zniekształcanie [Historical truth and legal responsibility for its denial or distortion]. Warszawa: C.H. Beck, s. 3–17.
  89. Toth M. (2019). ‘Challenging the notion of the East-West memory divide’. Journal of Common Market Studies 57, s. 1031–1050. https://doi.org/10.1111/jcms.12870.
  90. UN Office of Genocide Prevention [UNOGP] (2022). Combating Holocaust and Genocide Denial Protecting Survivors, Preserving Memory, and Promoting Prevention. Policy Paper, Un.org. Dostęp online: https://www.un.org/en/genocideprevention/documents/22-00041_OSAPG_PolicyPaper_Final.pdf [25.05.2023].
  91. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization [UNESCO] (2022). History under Attack: Holocaust Denial and Distortion on Social Media, Unesdoc.unesco.org. Dostęp online: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000382159 [25.05.2023].
  92. United States Holocaust Memorial Museum [USHMM] (2021). Holocaust Memory at Risk. The Distortion of Holocaust History across Europe, Ushmm.org. Dostęp online: https://www.ushmm.org/m/pdfs/USHMM-Holocaust-Memory-at-Risk-2021.pdf [25.05.2023].
  93. Ustawa z dnia 26 stycznia 2018 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, ustawy o grobach i cmentarzach wojennych, ustawy o muzeach oraz ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Dz.U. z 2018 r., poz. 369 [The Act of 26 January 2018 amending the Act on the Institute of National Remembrance – Commission for Investigating Crimes Against the Polish Nation, the Act on Military Graves and Cemeteries, the Act on Museums and the Act on Corporate Liability for Proscribed Punishable Conduct. Journal of Laws of 2018, item 369].
  94. Vajnai przeciwko Węgrom, skarga nr 33629/06, wyrok ETPCz z dnia 8 października 2010 r. [Vajnai v. Hungary, Application no. 33629/06, ECtHR judgment of 8 October 2010].
  95. Voorhoof D. (2015). Criminal Conviction for Denying the Armenian Genocide in Breach with Freedom of Expression, Grand Chamber Confirms, Strasbourgobservers.com. Dostęp online: https://strasbourgobservers.com/2015/10/19/criminal-conviction-for-denying-the-armenian-genocide-in-breach-with-freedom-of-expression-grand-chamber-confirms/ [25.05.2023].
  96. Waldron J. (2014). The Harm in Hate Speech. Cambridge, MA: Harvard University Press.
  97. Wolfe J., Kane P. i Ansah A. (red.) (2023). In the Shadow of Genocide: Justice and Memory within Rwanda. Abingdon, New York: Routledge.
  98. Zhurzhenko T. (2022). ‘Legislating historical memory in Post-Soviet Ukraine’. W E. Barkan i A. Lang (red.) Memory Laws and Historical Justice. Cham: Palgrave Macmillan, s. 97–130. https://doi.org/10.1007/978-3-030-94914-3_5