Abstract
For many years, a number of concerns in Poland have been raised about thepossibility of conducting operational-identification activities in police custody andpenal institutions by services responsible for public order. Sometimes even alarmingviewpoints have been formulated about the lack of such activities since the end of the1980s. Appearing in connection with this are postulates about renewed adoption ofthese activities in the Polish prison system. However, this testifies above all to a lack offamiliarity with the field of interest in services eligible for operational activities. Thisalso leads to introducing wider scientific analysis which cannot however restrict itselfto only easily accessible aspects of this topic.Besides the supporters of such activities, there are also determined opponents, andtheir counter accusations are very serious. Operational-identification activities carriedout in penitentiary institutions, in their opinion, adversely affect the achievement of thegoals of imprisonment, as well as the course of the criminal process, and even violate therights of the incarcerated. However, the authors of such statements do not support themwith factual arguments. It seems they result to some extent from negative experiencesendured during the communist era. But one cannot compare the circumstancesand conditions under which activities were carried out in penitentiaries before andafter 1989. So there is no question of returning to practices from the communist era.The sources of this attitude should also be sought, amongst others, in the mistakenperception of operational activities carried out by officers of the prison services. It isnot currently possible, as this would result in a lack of confidence of the condemned inpsychologists and educators, and would consequently thwart their rehabilitation efforts. There currently does not exist any legal basis in the executory penal code allowingthe exclusion of imprisoned individuals from the circle of interest of law enforcementagencies which may exhibit an eagerness to use them in the character of sources of personal information. Nor is there a completely voluntary, above all secret, methodof co-operation for those temporarily arrested and imprisoned with national services,that would rely predominantly on conveying information that interests them, thusdiscerning a contradiction in the rules of the performance of a punishment. The reported postulates for introducing limits in the course of completingoperational-identification activities in penitentiary units have a very generalcharacter and indicate only theoretical acquaintance with the issue. It also seemsthey groundlessly assume ill will and non-observance of the rules of law and orderin the activities for their implementation by police and special services. Operationalactivities are sometimes ethically questionable, but also necessary to fight crime effectively, especially the organised variety. Nor can one forget that the activities of lawenforcement agencies seeking to uncover culprits demand making use of others, whoare often less loyal than in the proceedings of criminal methods. Poland’s constitutionallows for the limiting of the use of rights and civic freedoms when it is essential in thedemocratic state for its safety or to maintain public order, be it for the protection of theenvironment, health and public morality, or for the freedom and rights of other people. Operational-identification activities carried out in penitentiary units satisfactorily passso-called tests of legality, appropriateness and necessity as well as fulfilling a statutoryrequirement for a legal basis for authorising interference in the rights and freedoms ofcitizens.It should be explicitly stated that currently there is a lack of any limits linked tothe location of carrying out operational-identification activities. In connection withthis, all authorised services can also carry them out in penitentiary units, both prisonsand detention centres, without the prison services mediating. This mainly results fromduties put into place by legislators for police and special services that protect the formsand methods used in the course of operational-identification activities. Even if thisduty did not exist, operating officers would certainly not be willing to work with prisonservice officers, fearing the unmasking of their undertaken actions. Among the operational methods used by services authorised to carry them out,the greatest collection of knowledge about criminal groups, including their activitiesand plans, can be gained thanks to co-operation with personal sources of information.It is precisely this method that serves in most cases when acquiring information inpenitentiary units. In practice, however, working with informants sitting in detentioncentres and penal institutions has a subsidiary character, since information is onlyacquired when doing it any other way would be very difficult or even impossible. This iscaused above all by essential problems connected to the appropriate selection, drawingup and carrying out of recruitment or the handling of sources. Therefore, operationalwork in penitentiary units does not have the nature of permanent surveillance.The essential benefits associated with obtaining information from incarceratedpeople have also been demonstrated for many years in countries with establisheddemocracies, such as the US and Canada. This is something which has unfortunatelyescaped the attention of Polish critics of such activities.
References
- Adamczak S., Hanausek T., Jarosz J., Kryminalistyka – zagadnienia wybrane, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1971.
- Bortkiewicz P., Ocena etyczna nadzwyczajnych instrumentów władzy państwowej w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej ze szczególnym uwzględnieniem instytucji świadka koronnego [w:] E.W. Pływaczewski (red.), Przestępczość zorganizowana, świadek koronny, terroryzm w ujęciu praktycznym, Zakamycze, Kraków 2005.
- Cempura A., Czynności operacyjno-rozpoznawcze prowadzone w aresztach śledczych i zakładach karnych, „Prokuratura i Prawo” 2011, nr 10, s. 123-133.
- Chrabkowski M., Metody pracy operacyjnej [w:] W. Jasiński, W. Mądrzejowski, K. Wiciak (red.), Przestępczość zorganizowana. Fenomen. Współczesne zagrożenie. Zwalczanie. Ujęcie praktyczne, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2013.
- Czołgoszewski J., Rys historyczny pracy operacyjnej w polskich więzieniach w latach 1945-1956 [w:] T. Bulenda, W. Knap, Z. Lasocik (red.), Więziennictwo na początku XXI wieku. III Polski Kongres Penitencjarny, IPSIR UW, Warszawa 2007.
- Daszkiewicz W., Swoboda wypowiedzi jako przesłanka ważności dowodu w procesie karnym, „Państwo i Prawo” 1979, nr 8-9, s. 67-75.
- Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944-1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Bellona, Warszawa 1997.
- Gardocki L., Prawo karne (wyd. 18), C.H. Beck, Warszawa 2013.
- Gruza E., Goc M., Moszczyński J., Kryminalistyka – czyli rzecz o metodach śledczych, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008.
- Hanausek T., Kryminalistyka w Polsce przełomu wieków, „Problemy Kryminalistyki” 2001, nr 232, s. 5-8.
- Herbowski P., Some problems of cooperation of police officers with informants, „Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego” 2014, t. XXXIV.
- Horosiewicz K., Przedsięwzięcia werbunkowe, „Przegląd Policyjny” 2012, nr 4, s. 210-220.
- Horosiewicz K., Współpraca policjantów z osobowymi źródłami informacji, Wolters Kluwer, Warszawa 2015.
- Jabrzyk J., „Odwróceni” byli agenci CBA. Pracują dla kryminalisty w firmie nielegalnie utylizującej odpady, czerwiec 2013, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/odwroceni-byli-agenci-cba-pracuja-dla-kryminalisty-w-firmie-nielegalnie-utylizujacej-odpady,330588.html [dostęp: 19.02.2015].
- Kolejwa M., Poufne osobowe źródła informacji w badaniach kryminalistycznych [w:] M. Kolejwa (red.), Poufne osobowe źródła informacji w rozpoznaniu, inwigilacji i wykrywaniu sprawców przestępstw kryminalnych, Materiały z konferencji naukowej Warszawa 26-27 września 1983 r., Akademia Spraw Wewnętrznych, Warszawa 1984.
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r., Dz.U. 1997 Nr 78, poz. 483.
- Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2, Dz.U. 1993 Nr 61, poz. 284.
- Kosmaty P., Granice tajnej inwigilacji obywateli w demokratycznym państwie prawa, „Prokurator” 2009, nr 3-4.
- Kulicki M., Kryminalistyka. Wybrane problemy teorii i praktyki śledczo-sądowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1994.
- Mąka J., Ustawa o czynnościach operacyjno-rozpoznawczych – czy jest potrzebna w obecnym stanie prawnym w Polsce?, „Prokuratura i Prawo” 2009, nr 4, s. 126-151.
- Netczuk R., Tajny współpracownik i tajny agent w projektach ustaw o czynnościach operacyjno-rozpoznawczych. Uwagi de lege ferenda, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2010, nr 3, s. 11-30.
- Netczuk R., Tajny współpracownik policji na tle prawnoporównawczym, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2006.
- Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 stycznia 2014 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, Dz.U. 2014, poz. 253.
- Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 listopada 2006 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o gromadzeniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji kryminalnych oraz o Krajowym Systemie Informatycznym, Dz.U. 2006 Nr 216, poz. 1585.
- Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 lipca 2004 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o Biurze Ochrony Rządu, Dz.U. 2004 Nr 163, poz. 1712 ze zm.
- Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 lutego 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o Policji, Dz.U. 2015, poz. 355.
- Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 26 stycznia 2011 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o kontroli skarbowej, Dz.U. 2011 Nr 41, poz. 214.
- Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 4 września 2014 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o Straży Granicznej, Dz.U. 2014, poz. 1402.
- Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 4 września 2014 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Dz.U. 2014, poz. 1411.
- Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 9 lutego 2010 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, Dz.U. 2010 Nr 29, poz. 154 ze zm.
- Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości – z upoważnienia ministra – na ponowną interpelację posła Jana Widackiego na interpelację nr 17967 w sprawie dopuszczalności stosowania czynności operacyjno-rozpoznawczych wobec osób osadzonych, z dnia 10 grudnia 2010 r., http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/76A910FE [dostęp: 11.05.2015].
- Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości – z upoważnienia ministra – na interpelację nr 7688 w sprawie działań operacyjnych Policji i innych niepodlegających ministrowi sprawiedliwości służb na terenie aresztów śledczych i zakładów karnych z dnia 26 lutego 2009 r., http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/5AE20642 [dostęp: 15.05.2015].
- Olejnik K., Czynności operacyjno-rozpoznawcze w systemie ujawniania zabójstw i wykrywanie ich sprawców – stan faktyczny i procesowe potrzeby, Prokuratura Okręgowa w Zielonej Górze, V Ogólnopolskie Seminarium Kryminalistyczne, Zielona Góra – Drzonków, 12–14 maja 2009 r., http://www.zielona-gora.po.gov.pl/magazyn/upload/lektury_elektroniczne/czynnosci-operacyjno-rozpoznawcze.doc [dostęp: 26.01.2020].
- Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich RPO-624263-II/09/PS z dnia 28 września 2009 r. do Ministra Sprawiedliwości.
- Pływaczewski E.W., Przestępczość zorganizowana z punktu widzenia polityki, teorii i praktyki [w:] E.W. Pływaczewski (red.), Przestępczość zorganizowana, świadek koronny, terroryzm w ujęciu praktycznym, Zakamycze, Kraków 2005.
- Pomiankiewicz J., Członkowie zorganizowanych grup przestępczych w aresztach śledczych i zakładach karnych – zagrożenia dla Służby Więziennej i podejmowane przeciwdziałania [w:] L. Paprzycki, Z. Rau (red.), Praktyczne elementy zwalczania przestępczości zorganizowanej i terroryzmu. Nowoczesne technologie i praca operacyjna, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2009.
- Pomiankiewicz J., Więziennictwo wobec problemu pracy operacyjnej, „Prokurator” 2006, nr 4, s. 46-50.
- Porozumienie o współpracy Policji ze Służbą Więzienną, http://www.sw.gov.pl/pl/aktualnosci/news,20883,porozumienie-o-wspolpracy.html [dostęp: 15.05.2015].
- Projekt ustawy o czynnościach operacyjno-rozpoznawczych, http://orka.sejm.gov.pl/proc6.nsf/projekty/353_p.htm [dostęp: 18.05.2015].
- Rau Z., Czynności operacyjno-rozpoznawcze w polskim systemie prawa – działania w kierunku uniwersalnej ustawy [w:] L. Paprzycki, Z. Rau (red.), Praktyczne elementy zwalczania przestępczości zorganizowanej i terroryzmu. Nowoczesne technologie i praca operacyjna, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2009.
- Rau Z., Problematyka czynności operacyjno-rozpoznawczych w świetle przeprowadzonych badań. Dziesięć lat prac nad ustawą – legislacyjna rozwaga czy porażka? [w:] E. Pływaczewski, W. Filipkowski, Z. Rau (red.), Przestępczość w XXI wieku – zapobieganie i zwalczanie. Problemy prawno-kryminologiczne, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2015.
- Rau Z., Problematyka prowadzenia pracy operacyjnej Policji a bezpieczeństwo prawne policjanta i prokuratora, „Prokurator” 2007, nr 1, s. 17-21.
- Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 października 2012 r. w sprawie czynności administracyjnych związanych z wykonywaniem tymczasowego aresztowania oraz kar i środków przymusu skutkujących pozbawienie wolności oraz dokumentowania tych czynności, Dz.U. 2012, poz. 1153.
- Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 lutego 2011 r. w sprawie współdziałania Służby Więziennej z Policją w przypadku zagrożenia lub naruszenia bezpieczeństwa jednostki organizacyjnej Służby Więziennej lub konwoju, Dz.U. 2011 Nr 31, poz. 154.
- Rybak M., Afera korupcyjna w służbie więziennej we Wrocławiu. Podejrzani funkcjonariusze, sierpień 2013, http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/973968,afera-korupcyjna-w-sluzbie-wieziennej-we-wroclawiu-podejrzani-funkcjonariusze,id,t.html [dostęp: 19.02.2015].
- Szumiło-Kulczycka D., Czynności operacyjno-rozpoznawcze i ich relacje do procesu karnego, LexisNexis Polska, Warszawa 2012.
- Taracha A., Czynności operacyjno-rozpoznawcze, aspekty kryminalistyczne i prawnodowodowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2006.
- Taracha A., Działania operacyjno-rozpoznawcze prowadzone w ramach uprawnień jako kontratyp – wybrane zagadnienia [w:] Z. Ćwiąkalski, G. Artymiak (red.), Współzależność prawa karnego materialnego i procesowego. W świetle kodyfikacji karnych z 1997 r. i propozycji ich zmian, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2009.
- Taracha A., O „Projekcie ustawy o czynnościach operacyjno-rozpoznawczych”, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G” 2009/2010, t. 56/57, s. 163-179.
- Taracha A., Z problematyki sporządzania i wydawania operacyjnych dokumentów legalizacyjnych [w:] R. Cieśla (red.), Dokument i jego badania, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2014.
- Tomaszewski T., Projekt ustawy o czynnościach operacyjno-rozpoznawczych – analiza krytyczna [w:] E. Gruza, M. Goc, T. Tomaszewski (red.), Co nowego w kryminalistyce – przegląd zagadnień z zakresu zwalczania przestępczości, Stowarzyszenie Absolwentów Wydziału Prawa i Administracji UW, Warszawa 2010.
- Ustawa z dnia 21 czerwca 1996 r. o szczególnych formach sprawowania nadzoru przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, Dz.U. 1996 Nr 106, poz. 491.
- Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych, Dz.U. 2001 Nr 123, poz. 1353.
- Ustawa z dnia 24 stycznia 2014 r. o zmianie ustawy o Policji, ustawy o Straży Granicznej, ustawy o Państwowej Straży Pożarnej, ustawy o Biurze Ochrony Rządu, ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych, ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, ustawy o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego, ustawy o Służbie Więziennej oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2014, poz. 502.
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy, Dz.U. 1997 Nr 90, poz. 557 ze zm.
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz.U. 1997 Nr 88, poz. 553 ze zm.
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, Dz.U. 1997 Nr 89, poz. 555 ze zm.
- Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej, Dz.U. 2010 Nr 79, poz. 523 ze zm.
- Widacki J., Interpelacja nr 17967 do ministra sprawiedliwości w sprawie dopuszczalności stosowania czynności operacyjno-rozpoznawczych wobec osób osadzonych – ponowna, z dnia 3 listopada 2010, http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/7B703F81 [dostęp: 11.05.2015].
- Widła T., O tak zwanych dokumentach legendujących, „Palestra” 2007, nr 9-10, s. 63-70.
- Wołoszyn J., „Ostra broń” – agentura celna. Tajni współpracownicy w więzieniach i aresztach śledczych w latach 1944-1956, „Pamięć i Sprawiedliwość. Pismo Instytutu Pamięci Narodowej” 2010, nr 2.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 grudnia 2005 r. sygn. akt K 32/04, Dz.U. 2005 Nr 250, poz. 2116.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 kwietnia 2004 r. sygn. akt K 45/02, Dz.U. 2004 Nr 109, poz. 1159.
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 lipca 2014 r. sygn. akt K 23/11, Dz.U. 2014, poz. 1055.
- Young-sook Kim K., Self-incrimination, Compulsion and the Undercover Agents – Illinois v. Perkins, 110. S. Ct. 2394 (1990), „Washington Law Review” 1991, nr 66.
- Zarządzenie nr pf-634 KGP z dnia 30.06.2006 r. w sprawie metod i form wykonywania przez Policję czynności operacyjno-rozpoznawczych, niepublikowane.
- Zeidler K., Zadania Biura Ochrony Rządu wobec zagrożeń przestępczością zorganizowaną i terroryzmem [w:] L. Paprzycki, Z. Rau (red.), Praktyczne elementy zwalczania przestępczości zorganizowanej i terroryzmu. Nowoczesne technologie i praca operacyjna, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2009.